Portföy (Denkleştirme) Tazminatı, TTK 122. Maddesince açıklanır. Açıklamaya göre:

• Sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra:
  a) Müvekkil, acentenin bulduğu yeni müşteriler sayesinde, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra da önemli menfaatler elde ediyorsa,
  b) Acente, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonucunda, onun tarafından işletmeye kazandırılmış müşterilerle yapılmış veya kısa süre içerisinde yapılacak olan işler dolayısıyla sözleşme ilişkisi devam etmiş olsaydı elde edeceği ücret isteme hakkını kaybediyorsa
  c) Somut olayın özellik ve şartları değerlendirildiğine, ödemesi hakkaniyete uygun düşüyorsa, acente müvekkilden uygun bir tazminat isteyebilir.
• Tazminat, acentenin son beş yıllık faaliyeti sonucu aldığı yıllık komisyon veya diğer ödemelerin ortalamasını aşamaz. Sözleşme ilişkisi daha kısa süre devam etmişse, faaliyetin devamı sırasındaki ortalama esas alınır.
• Müvekkilin, feshi haklı gösterecek bir eylemi olmadan, acente sözleşmeyi feshetmişse veya acentenin kusuru sebebiyle sözleşme müvekkil tarafından haklı sebeplerle feshedilmişse acente denkleştirme isteminde bulunamaz.
• Denkleştirme isteminden önceden vazgeçilemez. Denkleştirme istem hakkının sözleşme ilişkisinin sona ermesinden itibaren bir yıl içinde ileri sürülmesi gerekir.
• Bu hüküm, hakkaniyete aykırı düşmedikçe, tek satıcılık ile benzeri diğer tekel hakkı veren sürekli sözleşme ilişkilerinin sona ermesi halinde de uygulanır.

Maddelerden de anlayacağımız üzere, acente-bayilik sözleşmesi benzeri bir sözleşmenin sona erdirilmesi durumunda, ana firmanın, acente veya bayinin sağlamış olduğu müşteri çevresi sebebiyle elde etmiş olduğu kazancın bir miktarını, bayi ya da acenteye ödemesi portföy tazminatı olarak tanımlanabilir.

Portföy tazminatı ya da denkleştirme tazminatı bir diğer ismi ile müşteri tazminatı belirli şartlar sağlandığı takdirde bayinin üreticiden sözleşme ilişkisinin sona ermesi durumunda aldığı tazminatı ifade eder de diyebiliriz.

Portföy tazminatı, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun Acentelik kısmında “denkleştirme tazminatı” adı ile 122. Madde ile düzenlenmiştir. Denkleştirme tazminatı acenteler için söz konusu olmak ile birlikte kanun hükmünce tek satıcılık ile benzeri diğer tekel hakkı veren sürekli sözleşme ilişkilerinin sona ermesi halinde de uygulanır.

Denkleştirme tazminatının talep edilebilmesi için bayinin yapmış olduğu iş ve bulduğu yeni müşteriler nedeni ile bayilik sözleşmesinin ardından da dağıtıcı-üreticinin önemli bir menfaat elde etmiş olması gereklidir. Öyleyse portföy tazminatının amacı, bayinin bu noktada yapmış olduğu işler sebebiyle bir müşteri çevresi elde etmesinden kaynaklanan bayinin çabası sebebiyle ilişkinin sona ermesinin ardından kazandırılan bu müşterilerin denkleştirilmesidir.

Hangi Durumlarda Portföy Tazminatı İstenemez?

Üretici-dağıtıcı tarafından sözleşmenin haklı nedenler ile feshedilmesi durumunda denkleştirme (portföy) tazminatı istenemez.  Bayinin sözleşmeyi hâksiz olarak feshetmesi durumunda da portföy tazminatı istenemez.

Portföy Tazminatının Hesaplanması

Portföy tazminatı hesaplamasında kanun koyucunun bir yöntem göstermemesi sebebi ile uygulama sırasında bu hesaplamanın yapılması için dosyalar bilirkişilere gönderilir. Uygulamada kabul edilen kriterler ile hesaplamanın yapılış şekli ise şöyledir:

Denkleştirme ham karşılığı hesaplanır. Ham karşılık son faaliyet yılında elde edilmiş faaliyet karı olur. Bu miktardan öncesindeki müşterilerden gelen gelirler çıkartılır. Portföyün 5 yıllık süreyle ortalama %20 azalacağı varsayımı kabul edilir. Belirlenen miktardan her yıl %20 azaltılır ve 5 yıllık hesaplama yapılır. Yapılan hesaplama sonucu toplanan miktar peşin ödenecektir bu sebeple faiz geliri de toplam miktardan çıkartılır. Kanun hükmünce bayinin son 5 yıllık hasılatının ortalaması üst sınır kabul edilir. Elde edilen tutar ile son 5 yıllık hasılat ortalaması karşılaştırılır. Elde edilen tutar az ise bu tutar, fazla ise üst sınır olan ortalama denkleştirme tazminatı olarak belirlenir.

Portföy Tazminatı Koşulları

• Yeni müşterilerden sözleşmenin sona ermesinden sonra önemli menfaat elde edilmesidir. Acente tarafından sağlanan yeni müşteriler, acentenin kendi çabaları ile elde ettiği bir takım yeni müşteriler olmalıdır ve bu müşteriler acentelik ilişkisi kurulduktan sonra elde edilmelidir. Acentenin denkleştirme talebi elde edebilmesi için müvekkilin bu elde edilen imkanlardan önemli menfaatler elde etmesi gerekir.
• Acentenin ücret kaybı olmalı. TTK madde 122 uyarınca acentenin denkleştirme talep edebilmesinin bir diğer bu şekilde düzenlenir. Acente, sözleşmenin sona erdirilmesi ile, onun tarafından işletmeye kazandırılan müşterileriyle yapılmış ya da yapılacak olan işler sebebiyle elde edeceği ücreti isteme hakkını kaybetmişse, denkleştirme talep edebilir.
• Denkleştirmenin hakkaniyete uygun olması. Hakkaniyet şartı, acentenin gayretleri, imaj yaratma, müvekkili ve ürününü tanıtma, rekabet piyasasında pay alma adına çalışmalarıdır. Acente bu başlıklar altında çaba harcamış ve başarılı olmuşsa denkleştirme talep etmeye hak kazanır.

Portföy Tazminatı Davaları ve Portföy Tazminatı Hesaplaması ile ilgili sorularınız ve uzman danışmanlık için bizimle iletişime geçebilirsiniz.